Kiedy jest Środa Popielcowa?
Środa Popielcowa to święto ruchome, które przypada na okres między 4 lutym a 10 marca. W kościele katolickim następuje 46 dni przed Wielkanocą i jeden dzień po ostatnim dniu karnawału. W 2024 roku zbiega się z Walentynkami i wypada dokładnie 14 lutego, jest to niecały tydzień po obchodach tłustego czwartku - kiedy to dawnym zwyczajem kosztujemy słodkich wyrobów cukierniczych, w szczególności pączków i faworków.
Co to jest Środa Popielcowa?
Jest to jedna z bardzo ważnych uroczystości w kościele katolickim. Od tego dnia wierni w skupieniu i pokorze oczekują zmartwychwstania Jezusa. Środa Popielcowa wyznacza pierwszy dzień Wielkiego Postu. Dawniej uroczystość ta określana była jako Popielec albo Wstępna Środa. Jest to dzień pokutny, kiedy katolików obowiązuje post, a w kościołach obywają się nabożeństwa, podczas których kapłani posypują głowy wiernych popiołem i wypowiada następujące słowa: Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię albo prochem jesteś i w proch się obrócisz. Ten wielowiekowy obrzęd odbywa się w zastępstwie aktu pokuty. Dawniej był przeznaczony dla publicznych pokutników, którzy mając na sumieniu ciężkie grzechy, spędzali czas na modlitwie. Od VII wieku zwyczaj ten wykonuje się w środę poprzedzającą pierwszą niedzielę Wielkiego Postu, zaś od X wieku uczestniczą w nim także inni wierni jako znak rozpoczęcia postu i pokuty. W 1099 roku papież Urban III wprowadził na stałe ten zwyczaj i do dziś obowiązuje w kościele katolickim.
Zobacz także:
Posypanie głowy popiołem - co oznacza?
Akt posypania głowy popiołem oznacza żal za grzechy i oddanie się głębokiej refleksji na temat życia wiecznego po śmierci. Jest to także próba wyproszenia łaski u Boga, wyrażenie chęci nawrócenia oraz wzmocnienia duchowej więzi z niebiosami. Popiół symbolizuje przemijalność, ludzką śmiertelność i koniec ziemskiej wędrówki. To znak smutku, żalu i skruchy. A sam popiół, który wykorzystuje się podczas obrzędu, pochodzi ze spalonych w ubiegłych latach palm wielkanocnych.
Czy Środa Popielcowa to święto nakazane?
Zgodnie z Kodeksem Prawa Kanonicznego Środa Popielcowa nie jest świętem nakazanym. Dlatego wierni nie są zobowiązani do uczestnictwa we Mszy Świętej, choć duchowni zachęcają, aby tego dnia uczestniczyć w nabożeństwie. Jest to bardzo ważna uroczystość dla katolików, ponieważ rozpoczyna trwający 40 dni - bez włączenia niedziel - Wielki Post. Jest to również początek duchowego przygotowania do nadejścia Zmartwychwstania Pańskiego, które w tym roku wypada 31 marca. W Popielec szczególnie ważny jest obrzęd posypania głów popiołem. Ma on silny wydźwięk symboliczny i nawiązuje do pokuty i nawrócenia. Środa Popielcowa nie jest dniem wolnym od szkoły i pracy.
Środa Popielcowa - post ścisły
W Środę Popielcową wiernych obowiązuje:
Zobacz także:
- wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych - dla osób, które skończyły 14 rok życia;
- post ścisły (dwa lekkie posiłki i jeden do syta) - dla osób od 18. do 60. roku życia.
Zobacz także:
Wiele osób, które chcą podjąć się aktu pokuty i w tym dniu decydują się na post, zastanawia się, co można jeść w Środę Popielcową. Najważniejsze jest to, aby powstrzymać się od spożywania potraw mięsnych, które są tłuste i bardzo treściwe, a zamiast tego jeść skromne posiłki bazujące na warzywach, owocach i rybach. Według dawnych tradycji w tym uroczystym dniu obowiązywał specjalny jadłospis, który bazował na tzw. postnych posiłkach.
Co jeść w Środę Popielcową? Dawne tradycyjne dania postne
Według dawnych tradycji potrawy jedzone w Popielec bardzo skromne i wyłączały produkty zwierzęce oraz nabiał. Do najpopularniejszych potraw zaliczano:
- śledzie;
- barszcz lub żur gotowany z mąki żytniej albo owsianej,
- zupa z cebuli,
- suszone owoce,
- kaszę,
- groch,
- zupa z suszonymi śliwkami, brukwią oraz kapustą - tzw. Pamuła.
W Popielec wiele osób na znak pokuty i postu rezygnowało z kolacji, zamiast niej czyniono znak krzyża i kładziono się do łóżek. Przez cały okres Wielkiego Postu w domostwach nie spożywano miodu, nabiału ani żadnych tłuszczy. W Popielec dokładnie szorowano garnki, aby pozbyć się z nich wszelkich aromatów i resztek jedzenia.
Zobacz także:
Popielec - tradycje i zwyczaje
W wieczór Środy Popielcowej na znak rozpoczęcia postu wieszano szkielet śledzia w izbie. Był to symbol rozpoczęcia okresu wstrzemięźliwości w jedzeniu i piciu. Kobiety chowały kolorowe chusty i korale, a mężczyźni rezygnowali z palenia tytoniu. Wstrzymywano się także z piciem alkoholu. W karczmach, oznaką zakończenia karnawałowych zabaw, było zamieranie muzyki i nieorganizowanie tanecznych spotkań. Ważnym symbolem Popielca w dawnych obyczajach ludowych było przygotowanie żuru wielkopostnego.
Były to zwyczaje, które następowały w wieczór Popielca, jednak w ciągu dnia organizowano różnego rodzaju ceremonie i rozrywkowe obrzędy. Środa Popielcowa, określana w dawnych ludowych czasach, mianem Wstępnej Środy, była momentem kiedy post wygrywał z karnawałem. Kościół chcąc ograniczyć tego rodzaju praktyki, zachęcał do uczestnictwa w nabożeństwach, podczas których śpiewano gorzkie żale oraz oddawano się refleksjom na temat męczeństwa Syna Bożego. Na znak rozpoczęcia Wielkiego Postu rozbrzmiewały kościelne dzwony.
Dawnym ludowym zwyczajem było posypywanie popiołem każdego kąta domu. Zwyczaj ten czynił najstarszy członek rodziny. Obejście izby miało na celu wygnanie zapustów, czyli czasu beztroski i tańców. Tradycja ta nakazywała wygraną okresu postnego, podczas którego najważniejszą czynnością było przygotowywanie się do nadejścia Wielkanocy.
Zobacz także:
Zabawy popielcowe
W trakcie dnia oddawano się licznym zabawom i obrzędom, które miały wykazać nadchodzącą wygraną czasu powagi i pokuty. Przemijające uciechy celebrowano w rozmaity sposób. Jedną ze znanych staropolskich zabaw są tzw. popielcowe klocki. Innym popularnym określeniem jest również kłoda popielcowa. To ludowy zwyczaj, który polegał na przyczepieniu do ubrań drewnianych klocków. Taki artefakt otrzymywali kawalerowie oraz panny, którym w okresie karnawału nie udało się odnaleźć przyszłego małżonka bądź małżonki. Inicjatorami zabawy byli zazwyczaj młodzieńcy, którzy jeszcze nie osiągnęli dostatecznego wieku, aby ubiegać się o rękę dziewczyny. W ten sposób starano się w humorystyczny sposób ukarać te osoby, którym nie spieszyło się do ożenku. W niektórych rejonach Polski drewniane klocki zastępowano skorupkami jajek. Współcześnie echa tego zwyczaju są obecne w pewnym miłosnym przesądzie. A zatem dla osób, które chcą uniknąć samotności, zwyczaj nakazuje, aby zrobić to do końca karnawału na szczęście w miłości. Wyznanie uczuć i scalenie związku pomoże uniknąć pecha.
Popielec był uznawany za ostatni moment na rozliczenie się z okresem karnawałowych zabaw. W dawnych czasach na Środę Popielcową przygotowywano się na przejście z beztroskiej zabawy, zgiełku i radości do wielkopostnych umartwień, powagi i skupienia. Jedną z ostatnich rozrywek było tzw. topienie bałwana. Jeden ze śmiałków był owijany w słomę i okładany batami miał czym prędzej dostać się do rzeki bądź stawu. Droga do celu była wypełniona śmiechem i śpiewami. Następnie rozbierano go ze słomianego nakrycia i wrzucano je do potoku. Cała zabawa kończyła się w karczmie.
Zakończenie zapustów i rozpoczęcie postu celebrowano również w inny sposób. We Wstępną Środę bardzo często to kobiety oddawały się rozrywce. Udawały się w tym celu do karczmy, aby poprzez tańce, śpiewy zapewnić sobie pomyślne zbiory latem. Popielec był też momentem inicjacji, kiedy to młode mężatki oficjalnie wstępowały do grona zasłużonych gospodyń domowych. Zwyczaj ten był określany jako wkupne do bab. Starsze kobiety wchodziły do domostw, gdzie mieszkały ich młodsze i mniej doświadczone znajome. Następnie obwiązywały je prześcieradłami i sypały na nie popiół. Obrzęd kończył się przewiezieniem "świeżynek" na wózkach prosto do karczmy. Jedynym sposobem na ratunek był wykupienie się wódką.
