Czym jest palma wielkanocna?
Palma wielkanocna jest wyrazem religijności i ważnym elementem liturgii Niedzieli Palmowej, która rozpoczyna obchody Wielkiego Tygodnia. Tego dnia obchodzona jest pamiątka przybycia Jezusa do Jerozolimy. Palma zanoszona do kościoła przypomina o radosnym powitaniu go przez tłum i słaniu pod nogi osła, na którym wyjechał do miasta, gałązek palmy lub drzewa oliwnego.
Palma wielkanocna może przybierać różnorodne formy, kształty i kolory. W Polsce, w zależności od rejonu, dekoruje się ją wstążkami, kwiatami wykonanymi z bibuły lub papieru oraz suszonych traw i innych roślin. Najczęściej jest smukła i przybiera pionowy kształt. Dawniej za palmę wielkanocną służyła gałązka wierzby, która w ujęciu tradycji chrześcijańskiej jest symbolem zmartwychwstania. Gałązki z tego drzewa były wybierane również dlatego, że jako pierwsze rozkwitało i obrastało w puchate kwiatostany nazywane baziami. Wierzba jest więc również zwiastunem wiosny i oznacza odrodzenie i odnowienie.
Zobacz także:
Święcenie palmy wielkanocnej
Jednym z najważniejszych elementów obchodów Niedzieli Palmowej jest poświęcenie palmy wielkanocnej. Kapłan uroczyście skrapia atrybuty trzymane w rękach wiernych wodą święconą. Jest to ważny moment dla wielu chrześcijan, zaś cała liturgia tego dnia rozpoczyna Wielki Tydzień. Ze względu na to, że ludność zgromadzona w kaplicy przynosi w tym dniu palmy, uroczystość ta określana jest również jako niedziela kwietna lub wierzbna.
Symbolika palmy wielkanocnej
W tradycji kościelnej palma wielkanocna jest niezwykle ważnym symbolem. Nawiązuje do momentu radosnego powitania Jezusa, ale jest również zapowiedzią Jego przyszłej męki i śmierci. Gdy Jezus wjeżdżał do miasta, tłum wiwatował i oddawał Mu cześć słowami Hosanna. Jednak przybycie do Jerozolimy, jednoznacznie wskazywało na to, że zaczęła wypełniać się boska wola. W pięć dni po przybyciu Chrystusa do miasta, został on wydany i ukrzyżowany. W tym ujęciu symbol palmy wielkanocnej oznacza:
- mękę i zmartwychwstanie,
- śmierć i życie,
- koniec i początek,
- żal i radość,
- nieśmiertelność i zwycięstwo,
- triumf i wieczność.
Zobacz także:
Zobacz także:
Historia palmy wielkanocnej
Obrzęd święcenia gałązek funkcjonuje od XI wieku, zaś następująca po nim procesja z palmami ma swoje źródło w Jerozolimie. Pierwsze procesje miały miejsce jeszcze w IV wieku. Zwyczaj przygotowywania palmy wielkanocnej sięga więc czasów pierwszych chrześcijan. Wraz z rozprzestrzenianiem się tej aktywności, zaczęto zastępować gałązki palmowe innymi roślinami.
W Polsce tradycja święcenia palm wielkanocnych pojawiła się w okolicach XI-XII wieku. Według dawnych tradycji powinny znaleźć się w niej gałązki wierzby, ponieważ oznacza ona początek wiosny, odrodzenie i siłę. Jest to roślina, która potrafi wzrastać nawet w trudnych warunkach. Gałązki wierzby ucięte i trzymane w wodzie zaczynają kwitnąć i szybko pojawią się na nich zielone, małe liście. Z czasem zaczęły pojawiać się różne odmiany palmy wielkanocnej. Do najpopularniejszych z nich zaliczyć można:
- palemkę wileńską - nazywana jest również wałkiem i jest niecno mniej dekoracyjna. Wyplata się je z suszonych traw i roślin. Pojawia się w niej również mech, zboże oraz owies.
- palmy góralskie - w ich skład wchodzą rośliny takie jak: jałowiec, bukszpan oraz gałązki wierzby.
- palmy kurpiowskie - mają kształt słupków powstałych z pni drzew. Są bogato zdobione różnymi roślinami, ale również bibułą i wstążkami.
Zobacz także:
Magiczne właściwości wierzby
Wierzba była drzewem, któremu jeszcze przed przyjęciem wiary chrześcijańskiej, ludność słowiańska przypisywała szczególne, magiczne właściwości. Miała ona ochraniać od chorób oraz zapewniać zdrowie i pomyślność. Wspierała także płodność. Dlatego też poświęconą palmę wielkanocną z wierzby przynoszono do domu, a bazie wyrywano i zjadano. Dawano je również zwierzętom gospodarskim, aby wzmocnić ich siły. Wierzbowe bazie miały też odgonić wszelkie nieszczęścia i zapewnić wszelką pomyślność.
Tradycje i zwyczaje związane z palmą wielkanocną
Z palmami do święcenia wiąże się wiele ludowych zwyczajów i tradycji. Niektóre z nich są nadal kontynuowane na terenach kraju, zaś inne pozostają reliktem przeszłości. Niemniej w dawnych czasach ludność prowadząca gospodarstwa używała poświęconych gałązek do wypasu bydła na wiosnę. Wierzono, że poganianie zwierząt przy użyciu palmy zapewni im zdrowie i witalność. Oprócz tego elementy palemek wykorzystywano do tworzenia ochronnych krzyżyków. Następnie wbijano je w pole, aby plony nie zostały zniszczone przez gradobicie i inne klęski pogodowe. Niekiedy wykorzystywano palmy jako kropidło i w ten sposób święcono tereny uprawne.
Zobacz także:
Na terenach kaszubskich pojedyncze elementy tradycyjnej palmy wielkanocnej mocowano do sieci rybackich, aby w ten sposób zabezpieczyć się przed niebezpieczeństwem podczas połowu ryb oraz powrócić szczęśliwie z pełnymi zbiorami. W niektórych domach nadal funkcjonuje zwyczaj umieszczania palmy blisko obrazków z wizerunkiem świętych lub tuż nad drzwiami wejściowymi. Takie działanie ma wspomóc domowników w ochronie przed siłą żywiołów oraz odciągnąć choroby i inne nieszczęścia. Dawniej wychodząc z kościoła w Niedzielę Palmową, panował zwyczaj uderzania się w plecy poświęconą gałązką, by dodać sobie zdrowia.
Źródła: historiaposzukaj.pl, etnomuzeum.eu, nikidw.edu.pl, wikipedia.org
