Kalendarz słowiański: co to jest?
Kalendarz słowiański to wyjątkowy kalendarz, który był wykorzystywany jeszcze w okresie przedchrześcijańskim. Dzięki niemu możemy poznać, jakie święta obchodzili Słowianie. Niektóre z nich przetrwały do dzisiaj i nic dziwnego, ponieważ mają one w sobie magiczny klimat. Mamy tutaj na myśli chociażby Noc Kupały, Dziady czy Topienie Marzanny.
Kalendarz słowiański jest mocno związany z cyklem przyrody. To ona wyznaczała rytm życia Słowian. Każda pora roku związana była z określonymi pracami w polu i gospodarstwie. Wiązało się to również z rytuałami i zwyczajami. Szczególną rolę odgrywały tutaj Słońce i Księżyc, stąd mówi się, że kalendarz słowiański był najprawdopodobniej kalendarzem słoneczno-księżycowym. Słońce wyznaczało rytm dnia, zaś fazy Księżyca rytm miesiąca. Słowiański rok liczył 365 dni. Badacze kultury słowiańskiej spierają się natomiast, ile miesięcy było w roku słowiańskim. Mówi się, że mogło to być 13 miesięcy lub co któryś rok mógł liczyć większą liczbę miesięcy. Jak to wytłumaczyć?
Z jednej strony ma to sens – cykl księżycowy ma mniej niż standardowe 30-31 dni, z drugiej – trudno jest znaleźć przekonujący dowód na istnienie trzynastego miesiąca. Warto też nadmienić, że zjawisko nazewnictwa miesięcy musiało pojawić się u Słowian względnie późno – poszczególne nazwy miesięcy są różne wśród poszczególnych narodów słowiańskich. Nawet, jeśli są rodzime, to motywacje słowotwórcze nie są wspólne dla większości Słowiańszczyzny - czytamy na stronie slawoslaw.pl.
Zobacz także:
Słowiański kalendarz i początek roku
Jedno jest pewne, w kalendarzu słowiańskim nie znajdziemy sporów o początek roku, bo wyznaczała go wiosna. To wtedy przyroda budzi się do życia i to właśnie ta pora roku ma jako jedyna prawo rozpoczynać rok słowiański. Chociaż pora letnia była dla Słowian najważniejsza. To czas zbiorów i gromadzenia zapasów na zimę, bez których ciężko byłoby przetrwać.
Pozostałe pory roku były dla Słowian mniej istotne, jednak nie ma się czemu dziwić – przyroda od jesieni obumierała, więc też nic dziwnego, że dawni Słowianie od tego momentu wyglądali już kolejnej wiosny. Jesień była czasem zadumy i oddawaniem czci umarłym, zaś zima porą wyciszenia, trwającą aż do przesilenia zimowego, słynnych Szczodrych Godów - czytamy na stronie slawoslaw.pl.
Kalendarz świąt słowiańskich
Święta słowiańskie stanowiły ważny element codzienności ludów słowiańskich. Obrzędy i zwyczaje związane z danym świętem były oparte na obserwacji przyrody, zachowaniu zwierząt oraz zjawiskach meteorologicznych.
Zobacz także:
Cykl życia zjednoczony z cyklem przyrody wpływał na sposób myślenia o świecie i wyznaczał zasady jego uporządkowania. Według świąt pogańskich początek roku następował wiosną, ponieważ to właśnie wtedy natura budziła się do życia, a światłość wygrywała z jasnością.
Słowiańskie święta pogańskie wiązały się z obserwowaniem potęgi natury. Były także okazją to tego, aby oddać cześć bóstwom, które władają całym wszechświatem. Podczas ich trwania celebrowano triumf przyrody oraz wypraszano dobrobyt i pomyślność w zbiorach. Niektóre święta były poświęcone przeszłości. Czczono wówczas pamięć zmarłych przodków.
Zobacz także:
Zobacz, jakie święta słowiańskie były obchodzone w każdym miesiącu roku:
Marzec - słowiańskie święto wiosny i czas oczyszczenia
- 1 marca - Jaskółka, czyli święto przywoływania wiosny. Bardzo często były również określane jako modły do wiosny. W czasie trwania tego święta modlono się o nadejście wiosny, przywoływano ptaki do powrotu i odczytywano znaki. Latająca nisko jaskółka zwiastowała deszcz. Gniazda jaskółki w domostwie były oznaką dobrobytu.
- 9 marca - Wiosenny Nowy Rok (inne nazwy to: Szczodry Wieczór, Święto Matki Ziemi). Ta data wyznacza nadejście nowych, dwunastu miesięcy w kalendarzu słowiańskim. W tym dniu odbywały się wiosenne rytuały wzywania wiosny oraz modły o urodzaj. Kiedy pogoda dopisywała w tym dniu, to zwiastowało ciepłe lato. Śnieg był zapowiedzią urodzaju, ciepły wiatr przewidywał deszcz, zaś wiatr północny - chłodne lato.
- 13-20 marca - Wiosenny Tydzień Jaryły, czyli Jarowita. W tym czasie Słowianie oczyszczali chaty, robili porządki, czcili wodę, palili stosy na wzgórzach. Jedną z form celebrowania odradzającego się życie było malowanie jaj. Modlili się do Słońca - Jaryły i śpiewali pieśni pochwalne.
- 16 marca - Pasieka Wiosenna lub Wierzbica. To święto czczenia wierzby, która była określana jako Pradrzewo Wszechświata. W tym dniu odbywało się chłostanie gałązkami wierzby, które miały zapewnić zdrowie.
- 17-18 marca - Wiosenne Zrównanie Dnia z Nocą, czyli Święto Dadźboga. W tym czasie młode dziewczyny tańczyły w korowodach, odprawiając modły do bóstwa Dadźboga. W mitologii słowiańskiej był to Pan Nieba i Władca Jasności. Określany również jako dawca bogactwa, szczęścia i pomyślności.
- 20 marca - Nawski Wielki Dzień. To święto słowiańskie, które jest znane również jako Czysty Czwartek. Odprawia się wówczas rytuały związane z wodą. Czwartek przed wielkim Dniem to dzień oczyszczenia. W tym dniu dusze zmarłych - Nawianie, przybywają na ziemię. Słowianie przed wschodem słońca kąpią się w rzece lub symbolicznie oblewają się wodą, co ma im zapewnić zdrowie i moc.
- 20-26 marca - Dziady Wiosenne. W tym czasie palono ogniska i radowano z nadejścia wiosny, która budziła się do życia.
- 21 marca - Jare Święto. Jest to także Początek Słowiańskiego Roku wegetacyjnego. To święto przypada na równonoc wiosenną. Oddaje się hołd bogowi Rodowi i Matce Ziemi. Obrzędy związane z tym świętem, miały zapewnić dostatek i pomyślność przez cały rok, zwłaszcza w plonach i pracach na roli. W pierwszy dzień wiosny Słowianie przeganiali zimę, topiąc Marzannę czy malując jajka, które miały zapewnić domostwom energię i radość życia, a także urodzaj. Marzanna jako władczyni zimy miała oddalić się w zaświaty.
- 23 marca (okolice 23 marca) - Wielkidzień (Wełykdeń). Święto obchodzone w pierwszą niedzielę po wiosennym zrównaniu dnia z nocą. To święto narodzin nowego cyklu życia. W tym czasie ludność modliła się do Dadźboga i innych bogów. Jest to pradawne święto, zaś jego współczesnym odpowiednikiem jest Wielkanoc.
- 23 marca (lub w okolicach tego dnia) - Konopielka. Wypada w poniedziałek po Wielkimdniu. Zgodnie z tradycją chłopcy oblewają wodą dziewczęta, zaś te odwdzięczają im się, wręczając pisanki. Woda do polewania była nalewana z rzeki o godzinie 12 w nocy. To sprawiało, że miała właściwości lecznicze.
- 23 marca lub okolice tego dnia - Wołoczilne, czyli obecny Śmingus-Dyngus. Kalendarz świąt słowiańskich wskazuje, że przypadało ono również na pierwszy poniedziałek po Wielkimdniu.
- 25 marca (bądź okolice 25 marca) - Święto Wiosny. Tego dnia czczono Bogini Wiosnę (znaną też jako Wesna lub Vesna). W tym czasie świętowano nadejście nowej pory roku i przebudzenie ziemi. Rozpalano ogniska, które miały rozgrzać ziemię. Skakano przez nie, żeby się oczyścić i wrzucano do rzeki ofiary z chleba. Słowianie w tym dniu mieli święto powitania bocianów, które darzyli szacunkiem.
- 26 marca - Wielkie Święto Peruna. Ten dzień rozpoczynał siejbę. Następowało oświęcenie ziarna i rozpoczęcie siewów. Wyczekiwano pierwszej wiosennej burzy.
- 30 marca - Radunica albo Tryznica. To słowiańskie święto, podczas którego oddawano cześć zmarłym przodkom, prosząc ich o opiekę.
Zobacz także:
Kwiecień w kalendarzu słowiańskim: obrzędy i rytuały związane z wodą i wodnymi bóstwami
- 11 kwietnia - Wodnik Wiosenny. W tym dniu składano ofiary bóstwom wodnym, aby te nie zatapiały ludzkich osad. Było to związane z tym, że marzec był szczególnie trudnym czasem, kiedy rzeki wylewały i następowały podtopienia po zimie.
- 15 kwietnia - Święto Jarowita. To święto, które było obchodzone przez mężczyzn. Składali oni ofiary z kogutów i palili ogniska oraz spryskiwali je rytualnym piwem. W obrzędach nie mogły brać udziału kobiety.
- 16 kwietnia - Rachmański Wełykdeń. W tym dniu puszczano na wodę skorupki po wielkanocnych pisankach i kraszankach dla „rachmanów”. Legenda głosi, że ci święci ludzie mieszkają daleko za morzem. Kiedy skorupki do nich dopłyną, oni zorientują się w kalendarzu.
- 22 kwietnia - Wielka Mokosz. To święto kobiet, podczas którego dziewczęta modliły się do bogini Mokosz i składały jej ofiary z białych kogutów. W tym dniu kobiety śpiewały pieśni i brały udział w korowodach.
- 20-26 kwietnia - Święto Drzew lub Święto Zielonych Bogów. Celebrowanie bóstw uważanych za drzewa porastające lasy.
- 27 kwietnia - Święto Jaryły, które rozpoczyna orkę wiosenną.
- 30 kwietnia - Święto Welesa. Składanie ofiar bogowi Welesowi, patronowi bydła, bogactw i handlu. W tym czasie wypędzano bydła na pastwiska.
Maj – Rusalia i zbiory leczniczych ziół
- 1 maja - Święto Wesny, czyli Słowiańskie Święto Wiosny. W kalendarzu określane również jako Żywia, czyli Święto zieleni i życia. Podobnie jak współcześnie celebruje się pierwsze dni wiosny i obchodzi tzw. Majówkę, Słowianie obchodzili to święto, sadząc zielone drzewko, na które wiązano wstążki. Wokół niego tańczono i śpiewano piosenki. Wesną była młoda dziewczyna z wieńcem na głowie. Do jej sukienki przyczepiano gałązki bzu. Popularna była wówczas gra w zielone, która polegała na tym, że dziewczyna i chłopak umawiali się, że przez miesiąc maj będą nosić coś zielonego. Jeśli o tym zapomnieli, druga strona skradała całusa.
- 2 maj - święto Świętego Gaju. Świętowano wtedy początek zieleni i organizowano z tej okazji zabawy.
- 2-11 maja - Tydzień Rusalny (Rusalia). W tym czasie panie zawieszały na drzewach kawałki płótna dla rusałek. Przywoływano je również poprzez zaplatanie wianków z polnych kwiatów i wrzucanie ich do wody.
- 11 maja - Zielnik. Zbierano lecznicze zioła, spożywano w lasach i na polach posiłki, ozdabiano chaty na zielono i pleciono wianki.
- 27 maja - Zielone Świątki. Święto, podczas którego praktykowano zwyczaje związane z siłą drzew, takich jak brzoza, tatarak. Pieczono ciasta, wybierano najpiękniejszą dziewicę z okolicy i przystrajano gałązkami z tych drzew. Miała przypominać boginię urodzaju i płodności. Dziewczyna chodziła po domostwach. Święto kończyło się wielką ucztą.
Czerwiec – Noc Kupały i modlitwy do Świętowita
- 15 czerwca - Świętowit Letni. W tym dniu wznoszono modlitwy do Świętowita o obfite plony. Świętowit był bogiem urodzaju i witalności. Odpowiadał za losy wojowników oraz miał moc kreowania świata przyrody.
- 20 - 21 czerwca - Noc Kupały (Sobótki, WIanki). Znana dzisiaj jako Noc Świętojańska. To pierwszy dzień lata, który Słowianie obchodzili wyjątkowo hucznie. Palono ogniska, przez które skakano, puszczano wianki na wodzie, poszukiwano kwiatu paproci. To czas, kiedy łączono się w pary. Wierzono, że uczestnictwo w obchodach zapewni dostatek i szczęście przez cały rok. Było to święto, podczas którego szczególną cześć składano bogowi Dadźbogowi.
- 29 czerwca – Wodnik Letni. Był to czas, kiedy ludność składała wodnikom dary w postaci pierwszego połowu ryb.
- 30 czerwca - Pożegnanie Jarowita. Dzień przeznaczony na spalanie kukły Jarowita, boga wiosny, który zrobił swoje i wszystko już zasiał.
Lipiec i święta słowiańskie: kult Księżyca
- 1 lipca - Święto Dadźboga. W tym dniu czczono Swaroga - boga kowalstwa i wesela. Święto to wyznaczało początek sianokosów.
- 4 - 5 lipca - Letnie Święto Miesiąca. Modły do Chorsa, personifikacji Księżyca. U Słowian Księżyc nazywano "miesiącem" i to właśnie on był wyznacznikiem mijających miesięcy.
- 20-27 lipca - Tydzień Peruna. W tym czasie wznoszono modły do Peruna - boga gromu. Świętowano w dębowych gajach i składano ofiary z kogutów, wieprzowiny i wołowiny.
- 22 lipca - Perunica Letnia. To święto czczenia kobiecego wcielenia Peruna, czyli Błyskawicy. Był to dzień wolny od prac na polu. Wierzono, że inaczej ściągnie się jej gniew.
Zobacz także:
Sierpień: podziękowania za zbiory i święcenie chleba
- 6 sierpnia - Spas Jabłkowy. Był to czas na święcenie plonów sadu, łąk i lasów. Święcono i spożywano jabłka, gruszki, śliwki, a nawet kwiaty, jagody i inne leśne owoce.
- 15 sierpnia - Święto Matki Ziemi. Był to też czas, kiedy rozpoczynały się żniwa. Czas zbierania plonów i obrzędów ku czci Matce Ziemi. Z zebranych dzień wcześniej polnych ziół i kwiatów, zaplatano wianki, wieńce i święcono je nad wodą i ogniem. W takim wieńcu znajdowały się: żyto, pszenica i owies, a także pęki lebiodki, maku, rozmarynu, mirtu, wrotyczu, dziewanny, borówki, ruty, bylicy i koniczyny. Święto kończone jest biesiadą i zabawą.
- 16 sierpnia - Spas Chlebowy. Było to święto chleba, które polegało na tym, aby święcić i spożywać chleb z nowego ziarna. Ludność dziękowała bogom za urodzaj.
- 16 sierpnia - Święto Leszego. To święto oddaje hołd Leszemu. Był to bóg lasu i zwierząt, które go zamieszkiwały. Składano mu ofiarę z chleba na polanach i w gajach. Modlono się, aby duch lasu nie wodził ludzi po bezdrożach i nie plątał im leśnych ścieżek.
- 19 sierpnia - Letni Strzybóg. To święto, które polegało na czczeniu Strzyboga - boga wiatru. Tego dnia wróżono z kierunków, jakie przybierał wiatr.
Wrzesień: rytuały ochronne i modlitwy do Strzyboga
- 4 września - Perunica Jesienna. Określane jako ostatnie święto na cześć błyskawicy i gromu, które na czas zimowy zasypiają. Palono ogniska z gałęzi tarniny i odprawiano zaklęcia chroniące od pożaru.
- 8-9 września - Rodzanice. To żeńskie święto. Kobiety modliły się o pomyślny poród, opiekę nad dziećmi i zdrowie dla rodziny.
- 20 września: Jesienny Strzybóg. Modły do Strzyboga o dobrą pogodę, prognozowanie pogody na jesień z kierunków wiatrów. Strzybóg w mitologii słowiańskiej bóg wiatru odpowiadał bowiem za rozdzielenie darów i pomyślności.
- 20-23 września - Święto Plonów, Równonoc Jesienna i współczesne Dożynki. Święto Plonów kończy porę jasną w rocznym cyklu. Od tego momentu ziemia ma czas na odpoczynek, żeby z powrotem z początkiem wiosny odbić. Święto Plonów zbiegało się z przejściem panowania Słońca na panowanie Księżyca – Dzień oddawał w ten sposób władzę Nocy.
- 24 września - Święto Domowika i Owinnika. Składanie ofiar bóstwom z miseczek owsianki. Proszono o opiekę nad domem, ziarnem i zwierzętami gospodarskimi.
- 26 września - Świętowit Jesienny. W dniu tego święta, składano ofiary i modły w chramie Świętowita oraz odczytywano wróżby z obrzędowego napoju o przyszłej zimie.
- 27 września - Pasieka, czyli święto pszczelarzy.
Październik: Obrzęd dziadów i wspominanie przodków
- 1 października - Jesienne Święto Matki Ziemi. To uroczystość, która wyznaczała początek jesienno-zimowych robót. W tym czasie wyprawiano wesela, a młode dziewczęta modliły się o szczęśliwe zamążpójście.
- 25 - Dziady. Słynne Dziady, czyli dzień wspominania przodków i wywoływania duchów. Rodziny przygotowywały wigilię dla zmarłych przodków. Palono też ogniska, aby wskazać kierunek, w którym powinny podążać zbłąkane dusze. Wszystkie obrzędy i rytuały były skupione na uczczeniu pamięci o zmarłych
- 31 października - Święto Mokosz. W tym dniu kobiety oddawały cześć Mokosz, ofiarując jej płótna i przędziwa. Następnego dnia rozpoczynano szycie i tkanie.
Zobacz także:
Listopad: miesiąc duchów
- 8 listopada - Tury. To święto myśliwych i początek sezonu polowań. Łowcy składali ofiary i wznosili modły o powodzenie w polowaniach.
- 24 listopada: Święto Złotej Baby. W tym dniu dziewczęta wróżyły sobie przyszłość, a chłopcy zgadywali kóry z nich niebawem doczeka się żony. Ciężarne modliły się o dobry połóg. Kim zatem jest Złota Baba? To posąg staruchy trzymający na kolanach syna i jeszcze jedno dziecko, o którym mówią, że to jej wnuk.
- 29 listopada – Kalita. Od tego dnia odgryza się kęsy z rytualnego chleba, co pokazuje, że dzień się skraca.
- 30 listopada - Święto Goduna. Dzisiejsze Andrzejki. W tym dniu odprawiano wróżby i zgadywano kto będzie miał powodzenie u płci przeciwnej.
Grudzień: rodzinne ucztowanie i wypiekanie rytualnych ciast
- 6 grudnia - Spas Zimowy. To dzień nadejścia zimy. Spas Zimowy to współczesny Święty Mikołaj.
- 21-23 grudnia - Święto Godowe znane jako Zimowe Staniesłońca. To czas świętowania z rodziną. Celebrowanie zaćmienia Słońca, jako nowej energii budzącej się do życia.
- 23 grudnia - Święto Roda. To czas czczenie boga Roda i wypowiadanie słów “niech rodzi się wszystko dobre”). Wypiekanie są wtedy rytualne ciasta, warzone jest piwo i miód.
- 24 grudnia - Święto Kolady. To wieczerza na wzór naszej Wigilii Bożego Narodzenia., podczas której spożywane są wcześniej przygotowane potrawy, a dokładnie 9 potraw. Śpiewano piosenki i przeprowadzano wróżby.
Styczeń: święto oczyszczenia wody
- 2 stycznia - Święto Dany inaczej Wodoświęcenie. W nocy rodzi się Święta Woda (nazywana też jako Dana). Przodkowie pobierali wodę z trzech źródeł. Służyła ona oczyszczeniu. Wodę oświęcano modlitwą i ogniem.
Luty: czczenie boga wiatrów i odprawianie rytuałów ochronnych
- 2 lutego - Gromnica. Tego dnia dochodziło do magicznego spotkania zimy z wiosną. Modlono się do Słońca i czczono wszystkich słowiańskich bogów oraz wspominano przodków. Wieczorem palono świece z prośbą o odpędzenie z domostw wszystkiego, co złe.
- 9-15 lutego - Tydzień Welesa. To czas czczenia boga Welesa. Ludność miała w zwyczaju wywracać kożuchy na drugą stronę, aby pożegnać zimę i przywołać ciepłe promienie słoneczne. W tym dniu odprawiano też rytuały mające na celu ochronę i przywołanie zdrowia zwierzętom hodowlanym.
- 21 lutego - Wiosenny Strzybóg. Odprawianie modłów do boga wiatrów. Na podstawie pogody tego dnia przewidywano, jaka będzie wiosna i lato.
- 26 lutego - Nowolecie. Wiosenny Nowy Rok. Rytualne pożegnanie kończącego się roku.
Treść artykułu opublikowana pierwotnie 13 stycznia 2023 roku.
