Behawioryzm: co to jest?
Pojęcie behawioryzm wywodzi się z j. angielskiego – od słowa behavior albo behaviour, co oznacza zachowanie. W psychologii behawioryzm jest kierunkiem, który narodził się na początku XX wieku. Nazywa się go zamiennie teorią zachowania, teorią s-r (w j. angielskim stimulus-reaction) lub teorią bodźca-reakcji. Jak sama nazwa wskazuje, behawioryzm zajmuje się badaniem zachowań człowieka w różnych sytuacjach. Kierunek ten został ukształtowany w USA i był niejako antonimem do powszechnie panujących w tamtym czasie nurtów psychologicznych, które opierały się przede wszystkim na analizowaniu treści świadomości (np. psychoanaliza), do których wgląd miał tylko sam zainteresowany.
Behawioryzm skupił się zamiast tego na badaniu zachowania ludzi oraz zwierząt, co było dostępne i możliwe do bezpośredniej obserwacji. Jako zachowanie definiowano zmiany fizjologiczne oraz reakcje ruchowe, stanowiące odpowiedź organizmu na dane zdarzenie (czyli bodźce płynące ze środowiska społecznego oraz naturalnego). Psychologia behawioralna zakłada, że należy badać związki zachodzące pomiędzy reakcjami a bodźcami. Celem takiego badania ma być możliwość przewidywania, a w konsekwencji wpływania na zachowanie.
Behawioryzm jest połączeniem filozofii, psychologii oraz metodologii.
ZOBACZ TEŻ: Dysonans poznawczy, czyli jak Twój umysł nagina rzeczywistość
Behawioryzm: twórca
Początek powstania behawioryzmu przypisuje się osobie Johna B. Watsona. W 1913 roku opublikował on manifest behawiorystyczny, w którym wyjaśnia, że wszystkie zachowania przyjmują postać bodziec – reakcja (s-r). Watson stwierdził, że zasadniczym celem psychologii powinno być przewidywanie oraz kontrolowanie zachowania. Postulował pomijanie analizy stanów wewnętrznych w badaniach naukowych. Badacz pragnął, aby psychologia była możliwie jak najbardziej zbliżona do nauk przyrodniczych (np. takich jak chemia lub fizyka). Czym jeszcze charakteryzuje się behawioryzm? Watson twierdził, że w badaniach psychologicznych należy posługiwać się takimi metodami jak wyjaśnianie oraz metodologia. Watson w swojej koncepcji behawiorystycznej wspierał się na badaniach prowadzonych przez rosyjskiego fizjologa – Iwana Pawłowa, który badał zachowania warunkowe u różnych gatunków zwierząt.
Rozwinięcie behawioryzmu nastąpiło w początkach XX wieku. Na jego powstanie w dużej mierze miały wpływ takie zjawiska jak: odkrycie przez Edwarda Thorndike’a prawa efektu, teoria ewolucji organizmów Darwina, a także eksperymenty nad warunkowaniem klasycznym przeprowadzane przez Pawłowa. To wszystko wyraźnie pokazało, jak wielkie jest znaczenie zachowania oraz ogromna rola środowiska dla aktywności żywych organizmów.
Twórcy teorii zachowania to przede wszystkim: John Watson, Burrhus Skinner, Iwan Pawłow, Clark Hull oraz Edward Tolman. Współczesny behawioryzm został opracowany przez Skinnera, w jego utopijnej koncepcji racjonalnie urządzonego społeczeństwa, które gwarantowało bezpieczeństwo oraz dostatek, a także wyeliminowało kary, mające dotąd służyć w celu kontrolowania zachowania. Znanymi osobami, które wykorzystywały w swojej twórczości koncepcje behawioryzmu są m. in.: Tadeusz Borowski, Ernest Hemingway, Juliusz Kaden-Bandrowski.
Zobacz także:
Behawioryzm: założenia
Teoria behawiorystyczna podkreśla, że zachowanie jest określone przez system kar i nagród, co pozwala na dowolne manipulowanie nim. Według tego kierunku poznawanie świata przez człowieka zachodzi na drodze eksperymentu, co oznacza, że uczy się określonych reakcje na odpowiednie bodźce, które prowadzą do osiągnięcia nagrody. Założono więc, że nie ma sensu interesować się psychiką, a należy całkowicie skoncentrować się na zachowaniu.
Manifest behawiorystyczny, czyli artykuł "Psychologia z punktu widzenia behawiorysty" Johna Watsona jest wyraźną krytyką psychologii wewnątrzosobowej (czyli retrospekcji). Tym samym nasuwa się wniosek, że koncepcja behawioryzmu ogranicza ludzką wolność. Kierunek ten zakładał bowiem, że bez trudu można przewidzieć zachowania i działania konkretnego człowieka, ponieważ nie różni się on w szczególny sposób od całej reszty społeczeństwa.
Istotnym założeniem behawioryzmu jest zewnętrzna sterowność człowieka. Na podstawie tej teorii wypracowana została koncepcja nagród i kar. Nagroda jest bodźcem, dzięki któremu następuje zwiększenie częstotliwości występowania danego zachowania (które ma prowadzić do osiągnięcia nagrody), zaś kara jest bodźcem, przyczyniającym się do zmniejszenia częstotliwości. Należy zwrócić uwagę na to, że przekonania behawioryzmu o tym, że wszystkie działania jednostek są jedynie reakcjami na bodźce są niezwykle radykalne. W ten sposób niemal całkowicie pozbawiono człowieka jego wolności. Bardzo ważne jest przekonanie behawiorystów, że człowiek jest istotą reaktywną. Oznacza to, że jednostki są bierne, natomiast aktywne jest tylko środowisko.
Behawioryzm a psychika człowieka
Można zatem wysnuć wniosek, że behawioryzm jest ściśle związany z koncepcją determinizmu filozoficznego. Teoria zachowania nie pozostawia żadnego miejsca na podmiotową aktywność człowieka. Jednostka ludzka w behawioryzmie stanowi niewielką część wszechświata, która stale jest poddawana zewnętrznym wpływom (środowiskowym). Behawioryści postulowali, aby psychologia była możliwie jak najbardziej obiektywną nauką, zbliżoną do nauk przyrodniczych.
Teoria zachowania ograniczyła takie zdolności naturalne człowieka jak miłość, tożsamość, twórczość czy autonomia. Głosiła również, że wszystkie wyuczone reakcje można dowolnie kontrolować i nimi manipulować. Tym samym nasuwa się wniosek, że z człowiekiem można zrobić wszystko i ukształtować go w taki sposób, jaki nam odpowiada. Jednak pamiętajmy, że behawioryzm nie negował znaczenia genów i jego wpływu na zachowanie organizmów. Nie zaprzeczał on również pojawianiu się u istot żywych stanów wewnętrznych i emocji – uważał natomiast, że nie są one przydatne przy wyjaśnianiu przyczyn zachowań organizmów.
Foto: Getty Images
Jak widzimy, istnieje kilka różnych poglądów na behawioryzm. Cechy tego kierunku, które możemy uznać za najistotniejsze, to:
- empiryzm – teoria zachowania uznaje działanie czynników zewnętrznych (a konkretnie środowiska),
- fizykalizm – według behawiorystów wszystkie teorie i pojęcie psychologiczne winny być sprowadzane do obiektywnie mierzalnych pojęć fizycznych,
- pozytywizm – bardzo ważna w behawioryzmie jest metodologia badań. Teoria zachowania uważa wiedzę naukową za podstawę,
- pragmatyzm – dla behawiorystów najważniejsze jest, aby zajmować się sprawami, które posiadają znaczenie praktyczne; są istotne dla społeczeństwa,
- funkcjonalizm – nie jest ważna przyczynowość zachowań, lecz współwystępowanie oraz następstwa zdarzeń.
ZOBACZ TEŻ: Neurotyk - nadwrażliwy i czuły na swoim punkcie. Sprawdź, czy to nie o Tobie?
Zachowania behawioralne człowieka
Zachowania behawioralne człowieka są to postępowania organizmów odnoszące się do danego otoczenia w określonym czasie. Są to także rozmaite reakcje na bodźce płynące z otoczenia zewnętrznego.
Przykłady zachowań u ludzi to m. in.:
- zachowania społeczne
- zachowania poznawcze
- zachowania seksualne
- zachowania kompulsywne
- zachowania reakcyjne
- zachowania asertywne
- zachowania antyspołeczne
- zachowania prospołeczne
- zachowania eksploracyjne
- zachowania organizacyjne.
Zachowania prospołeczne to przykładowo: udzielanie pomocy innym, ochranianie innych, dzielenie się z innymi, czyli wszystko to, co ma na celu przyniesienie korzyści osobie lub ludziom.
Istnieją również charakterystyczne dla danych osób zachowania, takie jak okrzyk (czyli emocjonalna reakcja) na widok pająka, czy też radość i momentalne fizyczne zbliżanie się do zwierzęcia (np. psa), który uważany jest przez taką osobę za przyjacielskiego.
Zachowania behawioralne człowieka to wszystkie nasze reakcje na dane bodźce.
